متن خبر: ![dr hajiabolhasan.jpg]()
روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دانشگاه شهید بهشتی به مناسبت هفتۀ پژوهش با دکتر حسین حاجی ابوالحسن عضو هیئت‌علمی گروه ریاضی کاربردی و صنعتی دانشکدۀ علوم ریاضی و مدیر برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی دانشگاه مصاحبه‌ای انجام داده است که مشروح این مصاحبه در ادامه ارائه شده است:
روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دانشگاه شهید بهشتی به مناسبت هفتۀ پژوهش با دکتر حسین حاجی ابوالحسن عضو هیئت‌علمی گروه ریاضی کاربردی و صنعتی دانشکدۀ علوم ریاضی و مدیر برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی دانشگاه مصاحبه‌ای انجام داده است که مشروح این مصاحبه در ادامه ارائه شده است:
تمرکز بر برنامه‌های اساسی پژوهشی دانشگاه
دکتر حاجیابوالحسن در آغاز این مصاحبه که با حضور خبرنگار روابط عمومی و اطلاع‌رسانی صورت گرفت، ضمن معرفی خود و حوزه تحت سرپرستی‌اش گفت: "مدیریت برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی اکنون با افزایش وظایف و تغییر نام از مدیریت برنامهریزی و هماهنگی پژوهشی به مدیریت برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی در معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه و پس از تصویب در هیئت‌رئیسه وقت، فعالیت خود را در ساختار جدید پژوهشی دانشگاه دنبال میکند. بر اساس ساختار جدید، این مدیریت از ۳ ادارۀ پژوهش تحصیلات تکمیلی، ادارۀ نظارت و ارزیابی و گروه برنامۀ علمی تشکیل شده است. در ادارۀ پژوهش تحصیلات تکمیلی وظایفی ازجمله بررسی کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دورۀ دکتری انجام میشود. ادارۀ برنامۀ علمی در راستای برنامه محور کردن پژوهش دانشگاه تشکیل شده است. به‌این منظور ۹ برنامۀ علمی بر اساس نیاز‌های جامعه، اسناد بالادستی، پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود در دانشگاه مشخص شده‌اند. یکی از اهداف دانشگاه، هدایت قسمت قابل‌توجهی از پژوهش به سمت این ۹ برنامۀ علمی است. در حوزۀ نظارت و ارزیابی نیز آمار و اطلاعات پژوهشی مورد نیاز دانشگاه و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری استخراج و در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. ادارۀ نظارت و ارزیابی از این طریق به ارزیابی و رصد فعالیت‌های پژوهشی واحدهای مختلف دانشگاه می‌پردازد. تهیۀ اطلاعات پژوهشی مورد نیاز برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، سرانۀ تولید مقالات دانشگاه بر اساس پایگاه‌های استنادی اسکوپوس و WOS، بررسی میزان ارجاعات و شاخص‌های علم‌سنجی، تهیۀ فهرست نشریات کماعتبار، انتشارات نامعتبر، فهرست سفید، فهرست جعلی و فهرست عالی از اهم فعالیت‌های این حوزه است. در این حوزه دو کارگروه تخصصی بررسی مجلات برای بهروز کردن فهرست نشریات و کارگروه تخلفات پژوهشی برای رسیدگی به شکایات حوزه پژوهشی تشکیل شده‌اند.
علاوه بر فعالیت‌های فوق، ارزیابی و تأیید گزارش‌های طرح‌های تحقیقاتی موظف و غیرموظف در این حوزه انجام میشود. در ضمن بررسی مدارک و مستندات و انطباق آن‌ها با آئین‌نامه‌های مصوب دانشگاه و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزۀ تأسیس، فعالیت و عملکرد قطب‌های علمی و مراکز، گروه‌ها و هسته‌های پژوهشی و همچنین برگزاری همایش‌ها در دانشگاه نیز به عهدۀ این مدیریت است. امتیاز اختصاص داده‌شده به کتاب‌ها توسط واحدها نیز در این حوزه بررسی و تعیین کلیۀ این فعالیت‌ها در کمیسیون‌های تخصصی انجام میشود. در حال حاضر پنج کمیسیون علوم انسانی، علوم اجتماعی، علوم رفتاری، علوم پایه و فنی و مهندسی زیر نظر این حوزه فعالیت می‌کنند و کلیۀ فعالیت‌های ذکر شده (بررسی کفایت دستاوردهای دکتری، طرح‌های پژوهشی و غیره) در کمیسیون‌های مربوط انجام میشود. اعضای یک کمیسیون تخصصی تشکیل شده است از معاونین پژوهشی واحدهای مربوط، دبیر کمیسیون مربوط و مدیر برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی.
تهیه فهرست نشریات معتبر، هدایتگر دانشجویان و استادان جوان در انتشار مقاله:
دکتر حاجیابوالحسن در ادامۀ صحبت‌های خود در حوزۀ کفایت دستاوردهای پژوهشی افزود: " هم‌اکنون نشریات و مجلات علمی فراوانی در ایران و جهان منتشر می‌شوند که بسیاری از آن‌ها از اعتبار کافی برخوردار نیستند. این مدیریت به‌منظور فرهنگ‌سازی و آگاه سازی به دانشجویان دکتری و اعضای هیئت‌علمی جوان اقدام به تهیۀ فهرست نشریات کماعتبار، انتشارات نامعتبر، فهرست سفید و فهرست جعلی کرده است. انتشار مقاله توسط اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان عملاً حاصل دسترنج و زحمات شبانه‌روزی ایشان است. لذا انتشار مقاله در مجلات بی‌اعتبار یا کماعتبار، ممکن است زحمات دانشجویان و اعضای هیئت‌علمی را ضایع کند. برای جلوگیری از بروز چنین اتفاقهایی این مدیریت اقدام به تهیۀ این فهرست‌هایی کرده است. علاوه بر فهرست نشریات
کماعتبار تلاش شده است که فهرستی نیز از انتشارات نامعتبر استخراج شود که این فهرست مربوط به انتشاراتی است که کیفیت لازم را ندارند و ازنظر دانشگاه کلیۀ نشریه‌های منتشر شده توسط این‌گونه انتشارات سیاه محسوب می‌شوند.
کماعتبار تلاش شده است که فهرستی نیز از انتشارات نامعتبر استخراج شود که این فهرست مربوط به انتشاراتی است که کیفیت لازم را ندارند و ازنظر دانشگاه کلیۀ نشریه‌های منتشر شده توسط این‌گونه انتشارات سیاه محسوب می‌شوند.
باید متذکر شد که استخراج فهرست نشریات کماعتبار و انتشارات نامعتبر ابتکار فردی بهنام جفری بیل، دانشیار کتابداری در دانشگاه کولورادو است. وی فهرست‌هایی را از سال 2011 تا 2017 استخراج کرده است که
تاکنون به‌عنوان الگویی برای شناسایی نشریات مورد استفاده قرار میگرفتند. جفری بیل برای تعیین اعتبار نشریات، معیارهای شایسته‌ای را در نظر گرفته و فهرستی از نشریات یغماگر را استخراج کرده است. در حقیقت در ابتدا فهرستی از نشریات کماعتبار و انتشارات نامعتبر با الگوبرداری از فهرست جفری بیل تهیه شد که بهره‌برداران آگاه باشند که چنین نشریاتی وجود دارند و اینکه دانشگاه نیز آن‌ها را رصد میکند. به‌روزرسانی فهرست نشریات نامعتبر کاری بسیار سخت و پیچیده است. بنابراین هم‌زمان معاونت پژوهشی توسط مدیریت برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی تصمیم گرفت فهرستی از نشریات سفید یا فهرست اولیه سفید را نیز تهیه کند. قرار بر این شد که برای روزآمد کردن این فهرستها از کمک دانشکده‌ها و پژوهشکده‌ها نیز استفاده شود و دانشگاه هم مسئولیت انتشار مقاله در نشریات سفید را تا زمانی که در این فهرست باقی بمانند بپذیرد. شیوهنامۀ به‌روزرسانی فهرست سفید در دست تدوین است و به نظر می‌رسد به‌زودی ابلاغ خواهد شد. لازم به ذکر است این به آن معنی نیست که اگر کسی خارج از فهرست سفید اقدام به انتشار مقاله کرد آن مقاله نامعتبر است یا اشکال دارد؛ خیر، اگر فردی اقدام به چاپ مقاله در نشریات دیگر کرد، فرض بر این است که مسئولیت معتبر بودن نشریه را پذیرفته است و این امر بلااشکال است، مگر اینکه در آینده نشریه یا انتشارات آن در فهرست کماعتبار یا سیاه قرار گیرد. درواقع تهیۀ فهرست سفید به‌نوعی چراغی است برای هدایت دانشجویان و استادان جوان که ممکن است هنوز شناخت کافی از نشریات حوزۀ خود نداشته باشند.
تاکنون به‌عنوان الگویی برای شناسایی نشریات مورد استفاده قرار میگرفتند. جفری بیل برای تعیین اعتبار نشریات، معیارهای شایسته‌ای را در نظر گرفته و فهرستی از نشریات یغماگر را استخراج کرده است. در حقیقت در ابتدا فهرستی از نشریات کماعتبار و انتشارات نامعتبر با الگوبرداری از فهرست جفری بیل تهیه شد که بهره‌برداران آگاه باشند که چنین نشریاتی وجود دارند و اینکه دانشگاه نیز آن‌ها را رصد میکند. به‌روزرسانی فهرست نشریات نامعتبر کاری بسیار سخت و پیچیده است. بنابراین هم‌زمان معاونت پژوهشی توسط مدیریت برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی تصمیم گرفت فهرستی از نشریات سفید یا فهرست اولیه سفید را نیز تهیه کند. قرار بر این شد که برای روزآمد کردن این فهرستها از کمک دانشکده‌ها و پژوهشکده‌ها نیز استفاده شود و دانشگاه هم مسئولیت انتشار مقاله در نشریات سفید را تا زمانی که در این فهرست باقی بمانند بپذیرد. شیوهنامۀ به‌روزرسانی فهرست سفید در دست تدوین است و به نظر می‌رسد به‌زودی ابلاغ خواهد شد. لازم به ذکر است این به آن معنی نیست که اگر کسی خارج از فهرست سفید اقدام به انتشار مقاله کرد آن مقاله نامعتبر است یا اشکال دارد؛ خیر، اگر فردی اقدام به چاپ مقاله در نشریات دیگر کرد، فرض بر این است که مسئولیت معتبر بودن نشریه را پذیرفته است و این امر بلااشکال است، مگر اینکه در آینده نشریه یا انتشارات آن در فهرست کماعتبار یا سیاه قرار گیرد. درواقع تهیۀ فهرست سفید به‌نوعی چراغی است برای هدایت دانشجویان و استادان جوان که ممکن است هنوز شناخت کافی از نشریات حوزۀ خود نداشته باشند.
علاوه بر تهیۀ فهرست نشریات کماعتبار، انتشارات نامعتبر و سفید، فهرست دیگری هم شامل نشریات عالی تهیه شده استکه قبلاً در کشورهایی همچون استرالیا، نروژ، دانمارک، فنلاند و ایتالیا مشابه این کار انجام شده است. هم‌اکنون دانشگاه فهرست نروژ را که توسط متخصصین کشورهای اسکاندیناوی تهیه شده است، به‌عنوان الگو پذیرفته و فهرست نشریات عالی دانشگاه از فهرست نشریات سطح ۲ نروژ استخراج شده است. لازم به ذکر است که طبق آئین‌نامۀ مصوب اعتبار ویژه، در صورت انتشار مقاله در یکی از نشریات عالی، ضریب ۳ در فرایند محاسبۀ امتیاز اعتبار ویژه برای این مقاله در نظر گرفته میشود. در ضمن طبق شیوهنامه تقدیر از پژوهشگران دانشگاه یک دسته از پژوهشگران برگزیده بر اساس انتشار مقاله در نشریات عالی انتخاب خواهند شد. پژوهشگران برای ملاحظه این فهرستها و شیوهنامه‌ها به وبگاه معاونت پژوهشی و فناوری مراجعه کنند.
بررسی کفایت رساله‌ها، یک کار تخصصی است
دکتر حاجی ابوالحسن در پاسخ به این سؤال که رساله‌ها به چه ترتیب دسته‌بندی می‌شوند و چه امتیازی به رساله‌ها تعلق می‌گیرد؟ گفت: " در حوزۀ کفایت و دستاورد رساله‌ها، باید اذعان داشت، این کار تخصصی است و اصل آن باید در واحد انجام پذیرد. فرایند امتیازدهی در دانشکده یا پژوهشکده صورت می‌گیرد و در کمیسیون‌های تخصصی بر اساس پیشنهاد واحدها، کفایت رساله بهلحاظ شکلی مورد بررسی قرار می‌گیرد. دانشجوی دکتری برای اینکه بتواند از رساله خود دفاع کند باید در این فرایند با توجه به سال ورود به دورۀ دکتری بین 5 تا 7 امتیاز کسب کند. ضرورت نظارت معاونت پژوهشی در این حوزه هم به‌منظور جلوگیری از بروز خطاهای احتمالی در فرایند نظارت واحدها است.
کیفیت پژوهش نباید تنزل پیدا کند
دکتر حاجی ابوالحسن در بخش دیگری از این مصاحبه ضمن انتقاد از این موضوع، نگاه کمّی داشتن به پژوهش را عامل انتشار زیاد مقالات در نشریات کماعتبار و افت کیفیت پژوهش دانسته و اظهار داشت:" در سالیان اخیر دغدغۀ اصلی سیاست‌گذاران پژوهشی کشورهای مختلف بیشتر «اثربخشی پژوهش» است. در این راستا معمولاً دو هدف مهم برای پژوهش در نظر گرفته میشود: یکی توسعۀ مرزهای علمی و دیگری حل مسائل و معضلات کشور که هر دوی این اهداف در اسناد بالادستی نظام (مانند سند نقشه جامع علمی کشور) نیز مورد تأکید قرار گرفته است. اما اکنون با این سؤال مواجه می‌شویم که چقدر در راستای این اهداف حرکت میکنیم؟ در سالیان گذشته که مشق پژوهش میکردیم، شاید به دلیل کمبود متخصص برجسته لازم بود آئین‌نامه‌های مهم پژوهشی مانند ارتقاء بر اساس شاخص‌های کمّی تهیه شوند ( مثلاً شمارش تعداد مقاله‌های ISI). در حال حاضر کشور به جایگاه قابل قبول و در بعضی از حوزه‌ها به جایگاه ارزشمندی رسیده است. بنابراین نیازمند به بازنگری اساسی در سیاست‌گذاری‌ها و آئین‌نامه‌های پژوهشی ازجمله در نظر گرفتن موارد زیر هستیم:
الف- برنامه محور کردن پژوهش
ب- تقویت و توسعۀ دوره‌های فرادکتری
ج- ارتقاء جایگاه پژوهش با اصلاح رویۀ استخدام (سه دسته هیئت علمی: هیئت‌علمی آموزشی، هیئت‌علمی پژوهشی، هیئت‌علمی آموزشی - پژوهشی)
د- تغییر آئین‌نامه‌های پژوهشی: خصوصاً لازم است آئین‌نامه ارتقاء کیفی‌تر شود. آئین‌نامه ارتقاء در هدایت پژوهش به اهداف ذکر شده نقش کلیدی ایفا میکند. مثلاً به‌جای داشتن معیارهای کمّی در آئین‌نامۀ ارتقاء می‌توانیم از افراد بخواهیم هنگام درخواست ارتقاء حداکثر پنج مقاله از بهترین مقاله‌های خود را ارائه دهند و در ضمن گزارشی در مورد اهمیت نتایج پژوهشی مستخرج از این حداکثر پنج مقاله بنویسند. این گزارش لازم است توسط داوران شایستۀ بین‌المللی ارزیابی و بررسی شود.
ه- نوآوری و ارتباط با صنعت: در شرایط کفایت دوره دکتری به نوآوری و ارتباط با صنعت اهمیت بیشتری داده شود.
و- گسترش ارتباطات بین‌المللی خصوصاً با دانشگاه‌های بسیار معتبر دنیا: طبق آمارهای موجود، قسمت عمده‌ای از مقاله‌های با کیفیت دانشگاه‌های کشور در همکاری‌های بین‌المللی حاصل می‌شوند.
و- گسترش ارتباطات بین‌المللی خصوصاً با دانشگاه‌های بسیار معتبر دنیا: طبق آمارهای موجود، قسمت عمده‌ای از مقاله‌های با کیفیت دانشگاه‌های کشور در همکاری‌های بین‌المللی حاصل می‌شوند.
شاخص‌های مناسب و اثرگذار علم‌سنجی
دکتر حاجی ابوالحسن در پاسخ به این سؤال که از میان شاخص‌های موجود مانند اندیس H (H Index), ضریب نفوذ (Article Influence) و ضریب تأثیر (Impact factor) آیا می‌توان شاخص بهتری را در حوزۀ ارتقاء در نظر گرفت؟ و آیا در آینده امکان دارد آئین‌نامه‌های اعتبار و ارتقاء پژوهشگران برتر با شاخص Altmetrics ارزیابی شوند؟ اظهار داشت: " در پاسخ به سؤال اول باید گفت که به نظر من ضریب نفوذ از دیگر شاخص‌ها بهتر و دقیق‌تر است. گرچه این شاخص نیز خالی از اشکال نیست. اکنون شاخص SJR در دانشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد که ضریب تأثیر وزن‌دار است. این شاخص بر اساس پایگاه استنادی اسکوپوس و ضریب نفوذ بر اساس پایگاه استنادیWOS محاسبه میشود. واقعیت این است که ضریب نفوذ خیلی بهتر از SJR است و معمولاً در ارزیابی بهتر عمل میکند. دانشگاه شهید بهشتی به این علت که یک دانشگاه جامع است و البته به خاطر وجود رشته‌های علوم انسانی، از پایگاه استنادی اسکوپوس استفاده میکند زیرا بسیاری از مجلات علوم انسانی در فهرست JCR که یکی از فهرستهای مهم WOS است، نمایه نمیشوند. هرچند که در برخی دانشگاه‌های جامع از پایگاه استنادی WOS و خصوصاً از فهرستJCR استفاده میشود. دلیل اینکه نسبت به تغییر شاخص یا پایگاه استنادی تاکنون اقدامی نکرده‌ایم این است که برهمزدن شاخص موجود ممکن است همه‌چیز را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. پس اگر نیاز به تغییری باشد، شاید بهتر است که این فرایند به‌تدریج دستخوش تغییر شود.
در ضمن در مورد سؤال دوم، با توجه به پیشرفت‌های چشمگیر علوم دادهها در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد در آینده با دقت بسیار بیشتری می‌توان بر اساس شاخص‌های علم‌سنجی به ارزیابی محققین پرداخت. اما بازهم برای ارتقاء و ارزیابی دستاوردهای پژوهشی یک محقق لازم و بهتر است که از متخصصین کمک گرفته شود. “
به تخلفات پژوهشی رسیدگی میشود
مدیر برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی دانشگاه در خصوص فعالیت کمیته تخلفات پژوهشی گفت: " این کمیته وظیفۀ رسیدگی به شکایت‌های استادان یا دانشجویان را در حوزۀ پژوهشی به عهده دارد. اعضای کمیته تخصصی بررسی تخلفات پژوهشی که متشکل از حداقل 6 نفر هستند (شامل مدیر برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی، 2 عضو ثابت و 3 عضو مدعو) که باید اعضای مدعو در زمینه علمی موضوع گزارش شده دارای مدرک تخصصی مرتبط باشند. مدیر برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی دبیر این کمیته است و دو فرد ثابت دیگر را رئیس دانشگاه طی احکامی به مدت ۲ سال به عضویت این کمیته منصوب میکند.
شاخص‌های برگزیدن پژوهشگر برتر دانشگاه شهید بهشتی
مدیر برنامهریزی و پژوهش تحصیلات تکمیلی درزمینۀ انتخاب پژوهشگر برگزیده دانشگاه در هفتۀ پژوهش امسال هم گفت: " بر اساس شیوهنامۀ مصوب در شورای پژوهشی دانشگاه پژوهشگران برگزیده از چهار دسته انتخاب شدند: پژوهشگر شاخص، پژوهشگر برگزیده بر اساس انتشار مقاله در نشریات عالی و یا پژوهشگر برگزیده دارای کتاب نفیس، پژوهشگر برگزیده در ارتباط با حوزه صنعت و جامعه و پژوهشگر برگزیده بر اساس اندیس H5 و ارجاعات 5 ساله گذشته. بر این اساس در هر حوزه با توجه به تعداد اعضای هیئت‌علمی شاغل در آن حوزه در دانشگاه به ازای هر 30 عضو هیئت‌علمی از یک نفر تقدیر شد. همچنین در بخش دیگری از این برنامه از اعضای هیئت‌علمی که جوایز ملی و بین‌المللی کسب کرده‌اند نیز تقدیر به عمل آمد."
تهیه گزارش: محسن باقری
عکس: مسعود گنجی
گروه خبری: خبر روز
تاریخ ثبت خبر: 1396/10/06
ویژه: بلی
منبع: روابط عمومي
تعداد مشاهده: 202